تمرکز حواس اکتسابی است:

بسیاری از افراد در موردی که نمی توانند تمرکز حواس عالی داشته باشند می گویند : (من ذاتاً آدم حواس پرتی هستم). همین ذهنیت نادرست باعث می شود که نتواند از چنین تمرکزی برخودار گردد..

تمرکز حواس به هیچ وجه ذاتی نیست:

ماژن مشخصی برای تمرکز حواس در نظر نداریم وهیچ یک از ما با تمرکز ما در زاد به دنیا نیامده ایم. اگر چه برخی والدین رفتار نوزاد خود را هنگامی که محکم شیشه شیر را در دست گر فته به آن نگاه می کند .شیر را می مکد ، تمرکز حواس تلقی می کنند و می پندارند که کودکشان از تمرکز ذاتی برخور دار است. رفتار کودک صر فاً پاسخی بازیابی به محرکی که شیشه شیر یا سینه مادر است می باشد وهیچ نوع تفکری در آن صورت نمی گیرد چرا که هنوز مراکزعالی مغز وکنترل رفتار کودک را به دست نگر فته اند و بنابراین تغییر رفتار کودک به تمرکز حواس کاملاً بی اساس است .

آنچه مسلم است استعداد بلند، تمرکز حواس در همگان وجود دارد ومانند هر استعداد دیگر می تواند آن را در خود رشد داد و پروراند. شما به راحتی می توانید این خصلت همگانی را به عضله ای تشبیه می کنید قویترین و عضلاتی ترین افرادرا هم که در نظر بگیرید وقتی به دنیاآمدند ازعظلاتی ساده وطبیعی مانند دیگران برخوردار بودند اما تمرین مهارتست و به کار گرفتن عظلات با عث شده که آنها به مرور دررشد عظلاتی خود پیشرفت و به بالاترین مرتبه آن که مهارتهای ویژه در استفاده از عظلات است بر سند.

 نقش استعداد بلقوه وبلفعل در تمرکز حواس:

تمام استعداهای بالقوه انسان را می توان به صورت با لفعل درآورد وپرورش داد و به عالی ترین درجه خود رسانید .مثلاً یک بند باز ماهررا در نظر بگیرید. اوهم وقتی متولد شدمانند همه کو دکان طبیعی دیگر ،توانایی حفظ تعادل را بدست نیاورده بود. مدتها طول کشید تا او بتواند بنشیند ودر وضعیت نشستن تعادل بدست آورد. در وضعیت ایستاده تعادل بدست بیاورد. راه برود و در حال راه رفتن تعادل خود را حفظ کند . درست مانند همه کودکان طبیعی دیگر، اما او با تمرینات مداوم ومکرر، استعداد حفظ تعادل دارد که   می تواند به راحتی روی یک بند حرکات پیچیده انجام دهد و تعادل خود را حفظ کند و ما را به وجه بیا ورد .

نقش حافظه در حواس پرتی:

حافظه وتمرکز هم دو استعداد همگانی هستند که می تواند پرورش پید ا کنند و به  مهارتهای وپژه تبدیل شوند .کسانی که قادرند ضرب، تقسیم اعداد چند رقمی را در کوتاه ترین زمان ممکن انجام دهند، کسانی که می توانند با یک بار دیدن ، شنیدن ،حس کردن یا خواندن آنچه را که آموخته اند ، کسانی که می توانند تا زنده اند به خاطر داشته باشند وهمه کسانی را که ما آنها را اسنثنایی وعجیب غریب می دانیم افرادی کاملاً معمولی هستند که یک یا چند استعداد طبیعی وهمگانی خود را تا این سطح پرورش داده اند .

امروزه حتی خلاقیت که حدود صد سال پیش یک استعداد کاملاً ذاتی تصور می شد باید استعداد کاملاً پرورش محسوب می شوند.علت رشد روز افزون توسعه های پرورش نیروهایی ذهنی در دنیا همین قابلیت پرورش یافتن نیر وهای ذهنی واکتسابی بودن آنها است .پس کاملاً ایمان بیا ورید وباور کنید که براحتی قادرید استعداد های خدادادی تمرکز فکر را درخودتان پرورش دهید و نسبت به وضعیت کنونی آن را بهبود بخشید.حتی اگر امروز فکر می کنید که سن شما بیشتر شده و یا در زندگی خود مشکلات جسمی عاطفی ومحیطی فراوان دارید باز هم مطمئن باشید که می توانید از قدرت تمرکز عالی بر خوردار شوید به شرط آنکه روش به کارگیری صحیح این استعداد بالقوه را فرا گیرند . به خاطر داشته باشید که اگر از یک کلید مدتی استفاده کنید زنگ می زندولی تا هنگامی که کلید در قفل می چرخد وبه کار گرفته می شود هر روز بر     اقتردرخشانتر می شود وتمام استعدادهای مصداق این کلید را دارند .با آنها را به کار اندازیم تا به ا        ستعداد های درخشانتر تبدیل شوند ، در غیر این صورت به مرور زنگ خواهد زد .

حواس پرتی چیست:

حواس پرتی نقطه مقابل تمرکز حواس است. وتمرکز حواس عملی دفاعی علیه تاخت تاز افکار داخلی و خارجی که این افکارات حواس پرتی افراد می شوند ،بنابراین حواس پرتی یعنی خارج شدن از روند مطالعه وفرورفتن در افکار تخیلات یا انجام دادن کاردیگر .تمرکز حواس استعداد ثابت نگاه داشتن توجه و دقت روی موضوع یا کاری که بامیل و اراده انجام گیرد.به عبارت دیگر:حواس پرتی یعنی عدم توانایی هدایت فکردرجهت چیزی که قصد انجام آن راداریم. حواس پرتی وقتی برای رخ می دهد که نتواند افکارش را متمرکزکند و در نتیجه ذهنش از یک مورد به مورددیگر می پرد.

همه ما بعضی اوقات توانایی تمرکزحواس را دریک مثلاً وقتی غرق درخواندن داستان پلیسی یا خانوادگی هستیم و یا مجذوب یک فیلم سینمایی شده ایم ،دراین موقع به تمرکزرسیده ایم اما در بعضی اوقات نمی توانیم حواسمان رامتمرکز کنیم. درچنین مواقعی غلبه برحواس پرتی وبرقراری تمرکز حواس ،ابتدامنشاحواس پرتی را شناسایی و برای از بین بردن آنها مهارتها و راهبردهای مربوط به تمرکز راتمرین کنیم . برای تمرکزحواس مجبوریم مهارتهای را آموزش ببینیم به طوری که باتکرار تمرینات روز به روز پیشرفت بیشتری درایجاد تمرکزلازم بدست آوریم :

منشاحواس پرتی:

حواس پرتی یا منشاذهنی وروانی دارد- ویا منشأ بیرونی ومحیطی دارد.

حواس پرتی درونی وذهنی :

عبارت است اشکالات فکری انسان واندیشه هایی که موانع برسرراه توجه دقیق به مطالعه و تمرکزحواس ایجاد می کند.

این موانع شامل مواردی ازقبیل: درد رنج، غم وغصه نگرانی گرسنگی، تشنگی، سردی.گرمی مکانهای مطالعه ،ترس وخشم ،شادی سردرد،خیالبافی، فقدان اعتماد به نفس و.. می باشد. برای غلبه براین نوع حواس پرتی باید مهارتهارا با هدف گسترش محدوده تمرکز خود یاد بگیرید و سعی فکر خود را به قسمتی هدایت کنید که محدود ه تمرکز خود یاد بگیرید وسعی کنید فکر خود را به قسمتی هدایت کنید که محدوده متفا وتی برای اعمال متفاوت داشته باشید رهایی از حواس پرتی وبرقراری تمرکز حواس در افراد مختلف، متفاوت است وبه حالات درونی تجر به ها ، مکان وموقعیت آنها بستگی دارد.

حواس پرتی بیرونی محیطی :

آنچه به محیط پیرامون فرد ارتباط پیدا می کند و یا تحریکات غیر عادی که توسط حواس مختلف انسان ایجاد می شود ارتباط پیدا می کند. مانند نور شدید، یا ضعف، صداهای ناهنجار، روشن بو دن رسانه ای صوتی وتصویری ونظایر اینها ممکن است فرایند تمرکز حواس را با اشکال مواجه کنند.

رهایی از حواس پرتی وایجاد تمرکز حواس در افراد مختلف متفاوت است وبه حالت درونی ،تجربه ها مکان وموقعیت آنها بستگی دارد. برخی از افراد اظهار می دارند که من آدم کاملاً حواس پرتی هستم وبرخی دیگر می گویند نمی توانم تمرکزحواسم را بر روی کاری حفظ کنم .

در حالی که این تفکر غلط است وهیچ کس نباید خور را فردی کاملاً حواس پرت یا فاقد تمرکز حواس بداند بلکه بهتر است وقتی که تمرکز حواس فردی دچاراختلال می شود بگوید دراین لحظه ودر محیط فعلی حواس پرتی من بیشتر ومیزان تمرکز من کمتر است.لذا حواس پرتی بیشترعلل درونی دارد. وبه محیط طبیعت خود فرد ،ویژگی ها حالات روحی روانی وعادت فردی بستگی دارد .بی شک حواس بیرونی آسانتر ازعوامل حواس پرتی درونی برطرف شود ( فلسفی ،1383؛ص110).

عوامل طبیعی:

سرو صدای زیاد، شلوغ بودن محیط وحتی داخل موتور سرویس و هنگام مسافرت تمرکز حواس خود را حفظ کرد اما نمی توان در حال گرسنگی ویا تشنگی شدید نگرانی وناراحتی دگرگونی فکر اندیشه با تمرکز مطالعه کرد و یا کار دیگر را با تمرکز انجام داد و مطالعات تجربیات زیادی این مو ضوع را تایید کرد ه است که یک انسان می تواند در محل پرسر وصدا و نا آرامی با تمرکز توجه کافی مطالعه کند ( گنجی).

روشهای مقا بله با حواس پرتی هنگام مطالعه :

برای مقابله با حواس پرتی و ایجاد تمرکز حواس، ابتدا باید منشأ حواس پرتی را شناخت که توضیح داده شد و به این نکته پی برد که آیا حواس پرتی علت درونی دارد یا علت بیرونی؟ اگر حواس پرتی علت بیرونی دارد ، رفع آن خیلی آسان است . اما اگر علت درونی دانسته باشد ببینیم کدام عامل درونی ، باعث حواس پرتی فرد شده است ؟ آیا حواس پرتی فرد ناشی از فقدان علاقه است ؟ آیا حواس پرتی فرد ناشی از نبود اعتماد به نفس است ؟ آیا حواس پرتی فرد ناشی از عدم آگاهی از شیوه های صحیح  مطالعه است ؟

سرانجام اینکه کدام عامل درونی باعث حواس پرتی فر شده است ؟ شناخت دقیق حواس پرتی به ما کمک می کند تا نیمی از مشکل راحل کنیم و بتوانیم با توجه به آن علت به رفع مشکل اقدام بکنیم.

 به کارگیر ی از روشهای زیر برای رفع حواس پرتی و برقراری تمرکز حواس گامی مهم در بهبود مطالعه و یادگیری راه پیشرفت و ترقی افرادی را که حواس پرتی در هنگام مطالعه رنج می برند هموار می سازند .

که این روشهای مقابله با حواس پرتی عبارتند از :

 1-علا قمندی به موضوع مورد مطالعه :علاقه داشتن به موضوع مورد مطالعه موجب توجه ودقت و افزایش تمرکز حواس می گردد. برای اینکه درهنگام مطالعه، تمرکز حواس داشته باشید سعی کنید نسبت به آن موضوع یا مطلب ,عشق وعلاقه داشته باشید، زیرا عدم علاقه به هنگام مطالعه موجب توجه ودقت به متن مورد مطالعه و افزایش تمرکز حواس می گردد، همچنانکه اساس تمام موفقیت ها از جمله موفقیت تحصیلی ، شغلی و...علا قمندی است .

پس عشق و علاقه مهمترین انگیزه برای تمرکز است. هر چه بیشتر به یک فعالیت ، عشق وعلاقه داشته باشید، تمرکز روی آن موضوع ونادیده گرفتن سایر محرک ها ساده تر خواهد بود. از یک طرف تمرکز حواس درباره ی چیز های که به آن علاقمند هستید آسان و تمرکز حواس برروی  چیز هایی دوست ندارید دشوارتر است

2- داشتن انگیزه کافی: مهمترین کشف روانشناختی برای تمرکز حواس: هنگام مطالعه وجلو گیری از حواس پرتی داشتن انگیزه کافی برای مطالعه است که تحقیق این امر باید قبل ماز مطالعه صورت بپذیرد، زیرا انگیزه موتور محرکه انسان، میلی است درونی که فرد را وادار به انجام عملی می کند اما در روند یادگیری ، اولین گام نیست زیرا تا زمانی که فرد تمایل یا علاقه نسبت به چیزی نداشته باشد نمی تواند برانگیخته شود. این اشتیاق می تواند باعث انگیزه ونیل به هدف در فرد شود .

علاقه قبل از انگیزش ایجاد می شود. فرد یادگیرنده نمی تواند بدون رغبت برانگیخته شود وبدون برانگیخته شدن کاری را خوب انجام دهد. پس داشتن انگیزه کافی، اشتیاق درونی فرد را برای حفظ تقویت حواس به هنگام مطالعه افزایش می دهد.

3- اختصاص دادن زمانی برای نگرانیها: در طول روز زمان ویژه ای را باید به مسایلی که به دهن فرد خطور می کند او موجب نگرانی و پریشانی فرد می شود باید اختصاص داد. اختصاص دادن زمان خاص برای نگرانی ها به ویژگی های روحی روانی و تجربه های فرد بستگی دارد. بنابراین زمان که افکار مزا حم به دهن فرد وارد و باعث نگرانی فرد می شوند. به یاد آورید که زمان ویژه ای را برای آنها در نظر گرفته اید، و اجازه بد هید از ذهن شما خارج شوند تا دو باره تمرکز خود را بر روی مطالب به دست آورید .

   4-ثبت عوامل حواس پرتی :یکی دیگر از روشهای مقابله باحواس پرتی وتقویت تمرکز، یاداشت کردن حواس پرتی های ذهنی است.برای انجام این عمل ، داشتن یک دفترچه یادداشت یا چند برگ کاغذ سفید روی میز مطالعه خود در هنگام مطالعه لازم وضروری است. اگر چیزی به ذهنتان وارد شد و در تمرکز حواس شما اختلال ایجاد کرد آن را یادداشت کنید. این عمل فرد را از شک و تردید و نگرانی نجات داده و موجب بر قراری تمرکز حواس می شود .

5- روش تقویت فکر :روش تقو یت فکریک تکنیک پنهان است که به منظور متو قف ساختن افکار منفی به کار می رود. زمانی حداکثر مفید است که افکار را درجهت بیانات مثبت وقاطع وتاخیر کننده هدایت نماید (سیف 1377؛ج). ولپی برای روشن ((تقویت فکر )) توصیه می کند. اول برسرخود داد بزنید: توقف کن، پس به تدریج تن صدای خود را پایین بیاورید و وقتی که شرطی شدید در دل خود بگویید توقف کن این عمل خیلی ساده به نظر می رسد که حتماً موثر است. وقتی شما متوجه می شوید که فکرتان از موضوعی منحرف شده است به خودتان بگو یید تو قف کن وپس به آرامی توجه خود را به جایی که می خواهید برگردانید. در شروع کار ممکن است در هر دقیقه چند بار این کار تکرار شود، اما هر بار به خود بگویید : تو قف کن و دوباره حواستان را جمع کنید. پس انرژی وتلاش خود را برای نگهداری افکار مزاحم وخارج از ذهن تلف کنید. افکار مزاحم مانند یک آهن ربا جذب می شوند. تلاشتان را فقط محدود به عمل توقف کنید و     دوباره تمرکز نمایید. چه بسا در شروع کار به شما این عمل را به قدرت انجام دهید در هر هفته اما در خواهید یافت، هرروز که پیش می رید فاصله زمانی بین منحرف شدن افکارتان کسی بیشتر می شود. بنابراین صبور باشید وآن را حفظ کنید .

 6- فعال بودن به هنگام مطالعه :لازم فعال بودن در هنگام مطالعه ، استفاده از فنونی است که خواننده مشعل رابه یک خواننده فعال تبدیل می کند. از دو شخص که هر دو در یک شرایط یکسان مطالعه می کنند شخص موفقتر است که در حین مطالعه فعال باشد .فعال بودن خواننده یعنی درگیر بودن با فعالیت موضوع ها وغرق شدن در مطالعه که این امر خود به خود تمرکز حواس را تقو یت نموده و از حواس پرتی فرد جلوگیری می کند .استفاده از روشهایی چون: یادداشت برای، طرح سئوال، علامت گذاری رسم ونقشه کشیدن برداری هنگام مطالعه و.... موجب فعال شدن ذهن خوانند می شود.

روش های مقابله با موانع حواس پرتی بیرونی عبارتند از :

1-   درجه حرارت اتاق :

هوای بسیارسرد وهمچنین هوای بسیار گرم، حواس پرتی را درهنگام مطالعه تشدید می کنند، بنابراین بودن حردرات اتاق مطالعه، موجب تمرکز حواس می شود به علاوه حرارت ملایم محرک فعالیت و هوشیاری ذهن است و این دو عامل از شرا یط لزوم برای مطالعه ثمر بخشی و فراگیری کامل است. هانکوک درارتباط با تأثیر عوامل محیطی ( درجه حرارت سر وصدا و...) در کارهای مراقبتی ، مطالعاتی انجام داده است، که نتایج تحقیقات او درارتباط با درجه حرارت نشان داده است که بهترین عملکرد مراقبت در درجه حرارت معتدل می باشد( فردوسی، 1382 ؛ ص 206).

2- هوای اتاق :

تمرکز حواس نیازمند حداکثر وکفایت جسمی وروحی است . اتاقی که اکسیژن کافی ندارد ، استعداد وکفایت جسمی وروحی را کاهش میدهد ، بنابراین جریان هوا تازه را در اتاق تامین کند.

3-تغییر دادن موضوع درس: 

مطالعه موضوع های مشابه وتکراری برای ذهن خستگی آور است . وخستگی ذهنی حواس پرتی را به دنبال دارد. با تغییر دادن موضوعات مورد مطالعه به مطالعه خود تنوع بخشید که خود مانع حواس پرتی می شود بسیاری از افراد با تغییر موضوع های مورد مطالعه در یک مدت یک تا دو ساعت به تمرکز حواس خود کمک می کنند

 4-نور اتاق مطالعه :

نورمناسب در اتاق مطالعه ، تمرکز حواس را بهبود می بخشید زیرا اتاق مطالعه هر فرد از نورکافی در خصوص نور آفتاب وآب وهوای طبیعی باید برخوردار باشد ، زیرا برای فعالیت طبیعی مناسب تر است. در صورتی که نتوان از نور آفتاب استفاده کرد روشن کردن تمام فضای اتاق چراغ سقفی حباب دار که قسمتی از نور را به بالا وقسمتی از آن را به پایین پخش می کند میسر است. به علاوه هنگام مطالعه نور باید از سمت چپ با پشت سر بتابد و شدت آن مناسب باشد.( مرتضوی زاد، 1383،ص97).

 5-قطع تلفن ووسا یل صو تی تصو یری درهنگام مطالعه:

صدای زنگ تلفن یکی ازعواملی است که هنگام مطالعه موجب حواس پرتی افراد می شود .

برای بدست آوردن تمرکز بدون زحمت در اتاق مطالعه باید دو شاخه تلفن اتاق را از پریز بیرون کشید.تلفن همراه و یا هر وسیله دیگری را که باعث پریشانی خاطر فرد مورد مطالعه می شود باید خاموش کرد. درست مانند پزشکان، وقت قرار ملاقات هایتان را از قبل تعیین کنید وبه دوستان واطرافیان خود اطلاع دهید تا در صورت لزوم در آن صورت با شما تماس وملا قات نداشته باشند ( مر تضوی زا ده 1383).

6-پرهیز از بلند خوانی ولب خوانی :

برخی از افراد عادت دارند مطالب را با صدای بلند بخوانند در حالی که خواندن با صدای بلند نه تنها موجب بهتر یادگرفتن نمی شود، بلکه تمرکز حواس را کاهش می دهد، ذهن را خسته می کند . سرعت مطالعه را به حداقل می رساند. بنابراین سعی کنید . هنگام مطالعه لب خوانی نداشته باشید، کلمات را تکرار نکنید. عادت کنید کلمات را ببینید وجمله را درک وبفهمید.این زوش در ابتدا مشکل خواهد بود ، ولی بعد از کمی تمرین موفق شد .پس سعی کنید از تکرار ذهنی کلمات خوداری کنید، یعنی اینکه روشها سنتی مطالعه را کنار زده و از روشهای نوین مطالعه سود بجویید .

7- استراحت :

منظور از استراحت، ایجاد تنوع و عدم تداوم یک عوامل برای مدتی طولانی است. انجام این عمل برای مطالعه در افراد امری ضروری است لذا هر فاصله زمانی، برای مثال بعد از 30 یا 45 دقیقه مطالعه استراحت کوتاهی لازم است.البته مدت زمان مطالعه در افراد متفاوت است و به تجارب و ویژگی های روحی روانی آنها بستگی دارد ( نیاورانی ،1375 ). به نقل از ترودا معتقد است حداکثر زمانی که افراد می توانند فکر خود را روی مطلبی متمرکز کنند بیش از 30 سی دقیقه نیست .