مسئله و ترکیب موفقیت را در خود نمی بینند دچار نگرانی و اضطراب می شوند، در این حال به جای اینکه مسأله مورد نظر در مرکز افکار فراگیر و قوای فکری فرد را به خود مشغول کند. نگرانی، ترس از شکست وافکار منفی، ابتکار و خلاقیت از یاد گیرنده سلب می­کند و افکار فرد برترس و احتمال شکست متمرکز     می شود. در این حالت فرد به جای تمرکز به طرف شکست کشیده می شود، بنابراین به جای اینکه افکار مثبت در خدمت انسان باشد تحت تأثیر و در خدمت افکار منفی قرار می گیرد .( وزیری تبار ).

روشهای تقو یت تمرکز حواس:

تمرکز حواس هنگام مطالعه کلید اصلی واساسی وکلیداساسی به درک فهم مطالب است . تمرکزحواس استفاده از روشهایی است که باعث تقویت وپرورش مهارت در برقراری حواس هنگام مطالعه می شوند. بنابراین بدون تمرکز حواسی ممکن است درک وفهم مطلبی که فقط یک ساعت وقت لازم داشته باشد، ساعت­ها وقت بگیرد اما به خوبی فهمیده نشود و امر مطالعه در این صورت بی فایده و هیچ اثر مثبتی نخواهد داشت.لذا کاربرد روشها و فنونی که به خواننده کمک می کند تا درهنگام مطالعه فعال باشد، تمرکز حواس را تقویت و مهارتهای فردرادرایجاد تمرکزحواس هنگام مطالعه افزایش  می دهد که مهمترین روشها عبارتند از :

آمادگی برای مطالعه

برای شروع مطالعه ابتدا بایستی خود را از جهات گو ناگون آماده کرد زیرا حداکثر آمادگی، مقدمه ای برای علاقمندی به مطالعه ، ایجاد تمرکز حواس ویادگیری بهتر می باشد ومظور از آمادگی پیدایش تمام شرایطی است که فرد یاگیرنده را قادر می سازند تا با اطمینان به موفقیت واعتماد به نفس به تجر به خاصی بپردازد .

آمادگی بدنی:

به رشد وتکاملی طبیعی بدن، تن درستی و نداشتن نقصهای بدنی مربوط است. گاهی وجودبیماری­هایی مانند زخم معده، میگرن، سردرد و نظایر اینها باعث از بین رفتن تمرکز حواس و مانع مطالعه فرد می شود و فرد تا به دست آوردن تندرستی کامل قادر به برقراری حواس ومطالعه اثر بخش نیست وانگیزه کافی هم برای مطالعه ندارد.

آمادگی ذهنی روانی:

آمادگی ذهنی را می توان از خصوصیاتی نظیر : رشد گویایی سالم ، قدرت تفسیر و تعبیر اشکال تو انایی درک همانندی ناهمانندی ها میان کلمات و.... شناخت دانست     

آمادگی اجتماعی:

به ماهیت وسعت تجارب فرد بستگی داردکه می توان آن را باتجربه وتحلیل زمینه خانه و خانوادگی، محیط وسیع اجتماعی که او در آن تجربه اندوخته است و تربیت پیشین او تعیین کرد.

آمادگی روانی :

آمادگی به شکل پیچیده ای با رشد تکامل بدنی، ذهنی واجتماعی امیخته است. خستگی، بی قراری، بی­تابی، کوتاهی زمان، نداشتن تمرکز در مطالعه، واکنش منفی نسبت به خود و دیگران، ضعف اعتماد به نفس و نظایر آنها همگی نشانه نبودن آمادگی روانی، بدنی، ذهنی و اجتماعی دانش آموزان ودانشجویان، اجرای برنامه های آموزشی، تمرکز حواس ویادگیری را آسانتر و مطلوب تر می کند.

داشتن علاقه به مطالعه

مطالعه ثمربخش از دو عامل متأثر است : نخستین عامل علاقه نسبت به مطالب خوانی، دومین عامل کاربرد ماهرانه فنون مطالعه نسبت به مطالعه خواندنی سبب می شود تا شخص به مطالعه بیشتر بپردازد، مطالعه بیشتر منجربه بهتر شدن فنون مطالعه می شود کاربردفنون بهتر، مطالعه را آسانتر، سریعتر ولذت بخش تر می سازد؛ در نتیجه علاقه خواننده نسبه به مطالعه افزایش می بابد سپس تا زمانی که فرد تمایل یا علاقه به انجام کاری نداشته باشد نمی تواند برانگیخته شود. وقتی خواننده به موضوعی علاقه پیدا کند، خود برآن موضوع تمرکز می کند وبیشتر توجه ودقت می نماید و براحتی مطالب را به حافظ می سپارد وبعد هم وخیلی راحت به خاطر میآورد. پس از علاقه پیدا کردن نسبت به مطالب، گام بعدی تعیین هدف مطالعه است.

زیرا هدف زیربنای انجام هرکاری است و به فعالیت انسان جهت ونیرو می­دهد. هدف ارزشمند فرد را به خواستن وطلب کردن وا می­دارد و نیروی لازم را برای فعالیت در وی بوجود می آورد وسبب پیدایش تمرکز در فردی می شود لذا هر فرد برای مطالعه باید هدف مشخصی داشته باشد ((زیرا تعلیم وتربیت علم اهداف است وهمه بر این باورند که بدون داشتن هدف یادگیری کاری بسیاردشوار وغیر ممکن است)). (فلسفی ، 1383 : ص 117).  

داشتن هدف از مطالعه:

داشتن هدف در مطالعه به انسان جهت ونیرو میدهد. هدف ارزشمند فرد را به خواستن طلب کردن وادار می کند. همانطورکه فرانکین معتقد است (( عمل انسان بدون هدف مانند گلوله­ای است. که بدون هدف در شب تاریکی شلیک می شود.)) که اهمیت هدف در هنگام مطالعه را بیان می کند مطالعه بدون هدف یکی ازعادت های غلط مطالعه بشمار می رود .

تعیین زمان ومکان مطالعه :

یکی از راههای بر قراری تمرکز حواس این است که مطالعه در آن ساعت از روز انجام گیرد که برای فرد مناسبتر است. اما تعیین مناسبترین زمان برای مطالعه کاری دشوار است و به عادت فرد بستگی دارد. برخی افراد عادت دارند تا نیمه­های شب بیدار بمانند و با استفاده از سکوت و آرامش شبانه با خیالی راحت وآسوده مطالعه کنند و برخی دیگر عادت دارند شب زود بخوابند صبح زود بیدار شوند و صبحدم به مطالعه بپردازند با این توصیف تعیین زمان و مقدار مطالعه باعث آگاهی از تمام زمینه مطالعه ،برقراری تمرکزحواس، عدم سردرگمی، جلوگیری از اتلاف وقت وانرژی مهم بهترمطالب  می شود ( رازق ، 1385؛ ص 43).

ترک افکار منفی وداشتن افکار مثبت

مطالعه عمیق ویادگیری مثمر ثمر وقتی حاصل می گردد که فرد تصور مثبتی از خود داشته باشد و به خود اعتماد کند.زیرا اعتماد به خود در موقعیت موثر است. مهارتها را بیشتر ونیرو را افزایش داده و مغز را سالمتر می کند. وقتی می خواهید کاری انجام دهید از گفتن کلماتی مانند: نمی خواهم، نمی دانم، توانم و اصلاً بیرهیزید جمله (( این کار محال است )). را از دفتر زندگی خود خط بزنید. ترس بدگمان بی اراده را از زندگی ذهن خود دور کنید و هرگز به خویشتن اجازه ندهید که هیجانات وافکار منفی شما را در خود ، غرق سازد و تمرکز حواس شما را مختل سازد اعتماد به نفس داشته باشید و پیوسته نزد خود تکرار کنید که قادر به انجام کارهستیم، می­توانیم انجام دهیم و باید انجام دهیم. بدین طریق تفکر مثبت در فرد یادگیرنده پرورش می­یابد.قوی بودن اعتماد به نفس احساس شعف شادمانی رادرفرو بوجود می­آورد و درحالت شادمانی از تمرکز حواس به خوبی برخوردار خواهد شد.

در نتیجه فکر می کنیم، بهترین مطالعه می کنید ونتیجه کار تلاش بهتر می­شود .(انسان در بحر اندیشه­های خوشایند حافظه بهتری پیدا می­کند و ذهن در حالت آرامی قرارمی­گیرد و میل یه یادگیری را در خود بو جود می­آ ورد ))،( مارگریف کوربت).لذا خود پنداری مثبت مهمترین کهف برای تمرکز و یادگیری است. اگر بتوانیم تصورات غلط ومنفی را از ذهن خود دورکنیم و تصورات مثبت را جایگزین بکنیم، می­توانیم علاقه به مطالعه ویادگیری را درخود ایجادکنیم. چرا که علاقه به مطالعه شرایط اصلی واساسی ایجاد تمرکز حواس به هنگام مطالعه است.الفردآدلر روانشناس مشهور، در دوره نوجوانی در درس ریاضی بسیار ضعیف بود. معلمش این موضوع رابا والدینش درمیان گذاشت. انها باور کردند که آدلر دردرس ریاضی ضعیف است، آدلرهم این موضوع را پذیرفته بود. یکی از روزها که معلم مسئله­ای را روی تخته نوشته بود و شاگردان کلاس از حل مسأله عاجز بودند،آدلرجواب مسأله را پیداکرد، پای تخته رفت و درمیان حیرت همگان مسأله راحل کرد فهمید که توانایی درک فهم مطالب درس ریاضی رادارد، استعدادش را باور کرد، وتصورات مثبت را جایگزین تصورات منفی کرد و از آن به بعد یکی از دانش آموزان ممتاز درس ریاضی شد. ( مارگاریت کوربت ، تر جمه الوند فر، ص 607).

طرح سئوال

طرح سئوال یکی از شیوه های مطالعه دقیق وفعالانه است که در تمام او قات مطالعه مفید است .

طرح سئوال بیش از مطالعه دقیق فردرا وادار می کند تابطورفعالانه و با تمرکز و دقت کافی و با انگیزه و علا قه به مطالعه بپردازد.

 طرح سئوال هنگام مطالعه یکی از روشهایی است که خواننده را فعال و به طور عمیقی او را درگیر مطالعه می کند وسبب برانگیختن جدیت و تلاش وی به هنگام مطالعه می شود و فرد برای یافتن پاسخ به سئوالات بایستی تمرکز حواس خود را حفظ نماید، زیرا درهنگام مطالعه نمی توان بدون تمرکز پاسخ سئوالات را پیدا کرد و بعد از خواندن مطالب با طرح سئوال می توان میزان فراگیری خود را ارزشیابی نمود وبه نقاط قوت وضعف خود پی برد وسبب ایجاد نظر انتقادی نسبت به مطاب در خود شود. خواننده در مطالعات بعدی برای از بین بردن نقاط ضعف خود با دقت وتمرکز مطالعه می کند.

آگاهی از شیوه های صحیح مطا لعه ویاد گیری

برخی از والدین به طور مداوم به فزندان خود می گو یند درس بخوانید ، مطالعه کنید ، ولی هرگز نمی گویند چگونه مطالعه کنید وروشهای صحیح مطالعه را نمی دانند ( محمدی ،1386 ،ص106).

بنابراین آگاهی ازشیوه های صحیح مطالعه ویادگیردی چون: تند خوانی، عبارت خوانی، خواندن اجمالی،خواندن تجسمی،و... به خواننده کمک می کند تا تمرکز حواس خود را به هنگام مطالعه حفظ نمایند .

تند خوانی

تندخوانی باعث توجه وتمرکز بیشتر وفهمیدن مطالب ودر نتیجه باعث یادگیری بهترمی شود .فکر ذهن ما قادر است هزاران کلمه را در دقیقه از خود عبور می دهد ولی اگر سرعت مطالعه ما پایین باشد ذهن وقت اضافی میاورد وناچار به این شاخه و آن شاخه  می پرد و در نتیجه حواس پرتی ایجاد می شود.اما مطالعه سریع یا تند خوانی فرصت جویان به ذهن نمی دهد وسبب برقراری تمرکز حواس به هنگام مطالعه می شود .

عبارت خوانی :

عبارت خوانی یعنی خواندن عبارت جملات به عرض خواند کلمات. عبارت خوانی به نوع دیگری به تمرکز حواس کمک می کند و از این طریق خواننده باید با سرعتی که نزدیک به سرعت اندیشیدن اوست بخوند. اگر سرعت آنقدرکم باشد که ذهن حالت فعال بودن بازبماند، احساس دلزدگی می­شود وچیز های دیگر ذهن فرد را مشغول می کند و ازروند مطالعه خارج می شودبنابراین سرعت خواندن با سرعت اندیشیدن     هماهنگ باشد باعث افزایش تمرکز حواس می شود .

خواندن اجمالی :

روش خواندن اجمالی مبنی است بر یک نمونه گیری سریع از نکات اساسی صرف نظر کرد. جزئیات دراین روش خواننده مطالب را سازمان بندی می­کند، آنگاه هدف ازمطالعه مشخص نموده ومقدار زمان مطالعه ومیزان دشواری کتاب را تخمین می­زند وسپس از سئوال کردن، کنجکاوی، علا قه دقت تمرکز حواس فرد ، افزایش می یابد.

خواندن تجسمی :

منظور از روش تجسمی طرح انواع سئوالات جزئی وکلی مطالعه عمیق و اثربخش در جهت یافتن به پاسخ این سئو الات است .کسی که به دنبال چیزی است به احتمال بیشتری آن چیز را حفظ می کند. لذا هدف خواندن تجسمی افزا یش دامنه تمرکز و درک عمیق تر معانی است .به دلیل خواندن تجسمی تمرکز حواس و علاقه فرد را افزایش می دهد و به او کمک می کند مطالب دشوار را تجریه و تحلیل نموده وآنها را بهتر بفهمد. فهمیدن مطالب موجب تحکیم حافظه  می شود پس خواندن تجسمی برای غلبه برتنبلی، حالت کسلی، حواس پرتی از تحریک حس کنجکاوی وشر کت فعالانه در مطالعه به کار می رود .

جدیت در مطالعه :

به محض پشت میز مطالعه خواندن بایدبا جدیت شروع شود .چرا اگر سریع مشغول مطالعه شد تمرکز حواس زود به دست می­آید( این ضرب المثل چینی به یاد داشته باشید فتح ستارگانی که هزار ان فرسنگ ازما دورهستند بابرداشتن قدم اول امکان پذیراست )تردید نتیجه­ای جزء حواس پرتی یا انحراف حواس وتسلیم به تخیلات واهی ندارد اجازه ندهیدچیزی جزء مطالعه ذهن شما را مشغول کند. و با خود تصمیم بگیرید تا مقدار زمانی برای مطالعه مشخص کنید وخود را به مدت زمان خاص محدود کنید.در این زمان از مطالعه دست نکشید و به مطالعه ادامه دهید ، اما زمان مطالعه را طولانی نکنید. بیهوده وسواس به خرج ندهید، بهانه تراشی نکنید، به خود تلقین کنید که فردی با اراده هستید و می توانید هر موضوعی را به خوبی یاد بگیرید ،جدی باشید وباعلاقه وانگیزه مطالعه کنید تا هنگام مطالعه دچار حواس پرتی نشوید.

استفاده از را هنما:

یکی ازشیوه های برقراری تمرکز حواس، استفاده از یک راهنما چون. انگشت سبابه، مداد و...به هنگام مطالعه است. زیرا استفاده ازیک راهنما هنگام مطالعه باعث تمرکز حواس بهتر، افزایش سرعت مطالعه عادت به روان خواندن، جلوگیری از بر گشت دوباره خوانی و اتلاف وقت وجلوگیری از خستگی چشم ذهن می شود.

خط کشیدن زیر مطالب مهم: 

استفاده از این روش یکی از شایعترین راهبردی است که اغلب دانش آموزان ودانشجویان از آن استفاده می کنند.لذا هنگام مطالعه باید بااستفاده از یک مداد ایده ها ومطالب مهم وا ساسی را علامت گذاری نموده. زیرا برای مشخص نمودن ایده­ها ومطالب مهم واساسی وخط کشیدن زیر آنها لازم است با تمرکز حواس ودقت خاصی به مطالعه مشغول شد.پس خط کشیدن زیر مطالب مهم باعث بر قراری تمرکز حواس وجلوگیری از حواس پرتی می شود .

یاداشت برداری هنگام مطالعه :

یادداشت برداری نوعی تکراردرس است که هم سبب تمرکز حواس وهم موجب بیشتر به خاطرسپردن مطالب می­شود. یادداشت برداری خوب، کاری جدی و فعال است که با اندیشیدن لازم دارد. لذا برای یادداشت بر داری باید هنگام مطالعه فعال بود و لازمه فعال بودن داشتن تمرکز حواس است و برای بر قراری تمرکزحواس جهت نوشتن، هماهنگی، چشم مغز به منزله نوعی یادگیری تجسمی چند بعدی با قدرتی بی نظیر است که تمرکز حواس را تقویت نموده وفهم مطالب وسرعت یادگیری را افز یش می دهد .

حواس وعوامل وموانع دست یا بی به آن:

عادت­ها ومهارتها در ایجاد تمرکز، با عدم تمرکز، یا عدم تمرکز، نقش عمده ای را ایفا می کنند. پس یک باز نگری در عادت ها و مهارتهای کسب شده لازم است تادر ایجاد تمرکز بهبودی حاصل شود. یافته­های پژوهش­ها نشان می­دهد که استفاده از فنون و روشهای مطالعه بازدهی حصولی را افزایش می دهد. البته در هیچ یک از فنون وروشها سحروجادویی وجود ندارد. و در حقیقت هیچ راه آسانی برای کسب مو فقیت وجود ندارد. لیکن اگر فرد این روشها را به کارگیرد طوری که به صورت عادات کاری او در آیند معمولاً بخوبی پاداش می گیرد. زیرا با کوشش کمترمطالب بیشتری یاد می­گیرند، ازمطالعه خود لذت می­برد ونمره بیشتری کسب می کند و این بهترین پاداش است.مهارتهای مطالعه فقط برای دانشجویان ضعیف نیست بلکه تحقیق نشان می دهد که دانشجویان خوب از به کارگیری این مهارتها بیشترین استفاده را می برند. احتمال  افزایش سطح معدل از طریق کاربرد روشهای خوب مطالعه وجود دارد . برای یادگیری هر موضوعی باید در خود انگیزه ایجاد کرد. مطالعه مستلزم تلاش است واین بدین معنی است که فرد باید به حدکافی مشتاق باشدکه کوشش را مبذول دارد.( قنبری ، 1386،ص47) .

شما هرگز نمی توانید، رویدادهای دنیای پیرامون را کنترل کنید در حالی که همیشه قادرید که آنچه را دردرون شما می گسترد تحت کنترل خود در آورید و به باغ وجود خود سرک بکشید. وذهن خود را به دیگران معطوف نکنید. باز هم اگر شما نخواهیم، بررسی­ها وچاره اندیشی­های دیگران تنها فایده­ای نخواهد داشت.اگر قادر به تمرکز حواس نیستید علت را باید در مسائل جسمی وروانی جستجو کرد.هرگونه عارضه ای که منجر به ضربه مغزی وعقب ماندگی ذهنی شدید باشدبیماری­های عفونی که مهمترین علامت آن تب است مانند: عفونت گوش میانی ( اوتیت میا نی ) –عفونت گوش خارجی ( اوتیت خارجی) – سینوزیت – خروسک ( لارنژیت ) – گرسنگی – صبحا نه نخوردن – عدم انگیزه ورغبت به کار امنیت دوانی در محیط خانه یا مدرسه – تأثیرات روحی ناشی از رفتار نا آگاهانه ونامطلوب والدین و سایرین خیالپردازی و فرورفتن در رویا از عوامل موثر جسمی وروانی در عدم تمرکز حواس به شمار می رود. (شفامهر ، 1386 .ص 53).

مفهوم عدم تمرکز: